Plantacja

Naturalnie występuje w północnowschodniej Rosji, w Chinach, Japonii i Kanadzie. W Rosji wśród obecnie uprawianych odmian spotykane są wyłącznie krzyżówki Lonicera caerulea var. kamtschatica Sevast. z innymi odmianami wiciokrzewu sinego, szczególnie L. kamtschatica var. edulis. W Japonii (Hokkaido) krzyżowano tę odmianę z L. kamtschatica var. emphyllocalyx, w Kanadzie z występującą tam odmianą L. kamtschatica var. villosa oraz z pochodzącą z Japonii L. kamtschatica var. emphyllocalyx.
W naturze jagoda kamczacka rośnie na wilgotnych obszarach wzdłuż rzek, bagien, na leśnych polanach.

Wszystkie formy tego gatunku są krzewami rosnącymi do ok. 2,2–2,5 m wysokości, o sezonowych liściach. Długość życia krzewu wynosi 50 lat lub więcej. Liście są owalne, sinozielone, lekko woskowane, o długości do 8 cm i szerokości do 5 cm, ułożone na pędach naprzeciwlegle. Pąki kwiatowe tworzą się na zeszłorocznych pędach, rozwijają się w ciągu kilku dni po wiosennym ociepleniu. Kwiaty są niepozorne, lejkowate, żółtawobiałe, do 2 cm długości, w polskich warunkach klimatycznych pojawiają się od końca III do początku IV. W zależności od pogody kwitnienie trwa 20–25 dni. Kwiaty są owadopylne (najczęściej zapylane są przez trzmiele, rzadziej przez pszczoły). Rosyjskie obserwacje sugerują także wiatropylność – krzewy w trudnych warunkach klimatycznych, wczesną wiosną gdy brak jeszcze owadów zapylających, również zawiązują owoce. Jagoda kamczacka jest rośliną dwupłciową, ale niesamozapylającą się (obcopylną) – wymaga zapylenia krzyżowego. Dlatego im większy dobór odmian na plantacji, tym zbiory będą większe. Sadząc w ogrodzie kilka roślin tej samej odmiany uzyskamy niski plon (mimo obfitego kwitnienia).
Owocem jest podłużna jagoda (przypominająca kolorem borówkę amerykańską) o średnicy ok. 1 cm i długości do 5 cm. Masa jagody może znacznie przekraczać 3 g. Owoce zawierają do 20 nasion, miękkich, niewyczuwalnych podczas jedzenia. Jagody mają charakterystyczny, przyjemny smak, z wyczuwalną (szczególnie u starszych odmian) goryczką. Sok ciemny, barwiący. W przeciwieństwie do borówki wysokiej, dojrzała jagoda jest ciemna na całym przekroju. W latach 50 ubiegłego wieku w Rosji (Bakczar) pierwsze prace selekcyjne były prowadzone pod kątem przydatności soku z jagód, jako barwników do żywności.
Obecnie trwające prace hodowlane nad nowymi odmianami kładą nacisk nie tylko na deserowy smak owoców, długość ich przechowywania, plenność, ale także na przydatność do zbioru mechanicznego. Nowe rosyjskie i kanadyjskie odmiany mają twardsze, dojrzewające w jednym terminie jagody z suchą blizną poszypułkową, grubszą skórką, dzięki czemu nadają się do zbioru i sortowania mechanicznego. Owoce można przechowywać w tradycyjnej chłodni do 2 tygodni. Jednak wciąż trwają prace hodowlane nad wydłużeniem tego okresu. W Moskwie, w Rosyjskiej Akademii Rolniczej (RASHN) udowodniono, że owoce niektórych odmian mogą być przechowywane nawet do 3–4 tygodni. Odmiany bardzo różnią się między sobą przydatnością do dłuższego przechowywania.
Owoce starszych odmian są raczej kwaśne i cierpkie, nowsze odmiany – to głównie odmiany deserowe. Ich owoce są słodkie, często pozbawione kwaśno-gorzkiego smaku. Owoce jagody kamczackiej należą do najwcześniejszych w sezonie. W Polsce, w zależności od przebiegu pogody, pierwsze owoce wczesnych odmian mogą pojawiać się już pod koniec V (wcześniej niż truskawki!), nawet do 6 tygodni przed owocami borówki amerykańskiej. Terminy kwitnienia i owocowania podano za opracowaniami rosyjskimi i kanadyjskimi oraz w oparciu o kilkusezonowe obserwacje w naszym gospodarstwie. Generalnie należy przyjąć, że w Polskich warunkach klimatycznych jagody będą dojrzewać ok. 4–6 tygodni wcześniej niż podają wyżej wymienione opracowania. W 2013 roku pełnia owocowania na Syberii przypadła na 3. dekadę lipca! W roku 2014 najwięcej odmian dojrzało w 1 dekadzie lipca. Owoce wybarwiają się na 1–2 tygodni przed osiągnięciem dojrzałości zbiorczej, dlatego przed zbiorem koniecznie należy sprawdzać dojrzałość jagód, gdyż niedojrzałe są niesmaczne. Roślina owocuje co roku, a urodzajność krzewu wzrasta do 15 roku życia. Wysadzone na plantację jednoroczne sadzonki zaczynają owocować w 2.–3. roku po posadzeniu. Znaczący plon pojawia się w 4. roku po posadzeniu. Średnia plenność to ok. 3 kg z krzewu (może wynosić nawet do 8 kg!). Pełnia plonowania przypada na piąty rok i lata następne.
W owocach można znaleźć wiele witamin, w tym: karoten (prowitamina A), tiaminę (B₁), ryboflawinę (B₂), kwas foliowy (B₉), pirydoksynę (B₆), rutynę (Р) oraz pektyny i garbniki. Zawierają wiele korzystnych dla organizmu naturalnych makroelementów (magnez, sód, potas, wapń, fosfor) i mikroelementów (mangan, miedź, bar, krzem, bor, jod). Pod względem zawartości witaminy C w owocach (40–60 mg%) nie ustępują cytrynie, a w liściach wartość ta dochodzi nawet do 200 mg% („Сады России”; Lidia Vasilievna Yurina). Inne źródła podają, że zawartość witaminy C może dochodzić nawet do 150 mg/100 g („Сады России”; Vladimir Sergeevich Ilyin). Jagody zawierają o 50% więcej polifenoli (w tym pięciokrotnie więcej antocyjanin) oraz ponad dwukrotnie więcej aktywnych antyoksydantów w porównaniu z jagodami V. myrtillus. Według http://haskapberries.com poziom antyoksydantów jest najwyższy wśród obecnie zbadanych owoców. Wskaźnik ORAC (Oxygen Radical Absorbance Capacity) – czyli zdolność pochłaniania reaktywnych form tlenu przez przeciwutleniacze wynosi 13400 mmol/100 g – jest to niezwykły wynik! Dodatkowo oceniono zawartość fenoli na poziomie 1014 mg/100 g, antocyjanin – 949 mg/100 g, bioflawonoidów – 887 mg/100 g.
Owoce cechują się dużą zawartością suchej masy (19%), zawierają cukier – nawet do 21 % – głównie glukozę – 75%, sacharozę – do 11,4%, w mniejszej ilości fruktozę, galaktozę, ramnozę. W świeżych owocach znajdują się również znaczące ilości produktów dietetycznych, takich jak: sorbitol i inozytol.
Wymienionym wyżej substancjom przypisuje się duże znaczenie w profilaktyce antynowotworowej, chorób serca i cukrzycy.

• gleba
Jagoda kamczacka nie jest wymagająca w stosunku do gleby: rośnie dobrze niemal w każdej, z wyjątkiem podmokłej (ciężkiej, gliniastej) i suchej (lekkiej, piaszczystej). Na glebie suchej i przepuszczalnej wymaga nawadniania, szczególnie w 1. i 2. roku po posadzeniu – tak aby krzewy mogły wytworzyć obfity i głęboki system korzeniowy. Rośliny jagody kamczackiej są tolerancyjne co do odczynu podłoża, mogą z powodzeniem rosnąć w zakresie pH 5–8 (optymalny jest lekko kwaśny: pH 5,5–6,5).
Należy unikać stanowisk, gdzie gromadzi się zimne powietrze, wilgoć lub blisko podchodzą wody gruntowe. Długotrwałe wiosenne podtopienia również wpływają niekorzystnie. Są roślinami tolerującymi duże zanieczyszczenie powietrza.

• światło
Jest rośliną światłolubną, toleruje jednak lekkie zacienienie, lecz wówczas jagody są mniejsze. Obfite zbiory daje tylko na miejscach nasłonecznionych i osłoniętych od wiatru.

• temperatura
Krzewy są całkowicie odporne na mróz, znoszą temperaturę do -45°C, kwiaty znoszą do -8°C. Wiosną liście często rozwijają się, gdy jeszcze leży śnieg. Młode, zielone pędy wytrzymują temperaturę spadającą do –16°C.

• woda
Preferuje stanowiska wilgotne. Siedmioletnie obserwacje na VNIIS (BHNNC – Rosyjski Instytut Certyfikacji) im. Miczurina pokazały negatywny wpływ suszy w okresie formowania i dojrzewania owoców na ich jakość, tendencję do opadania owoców, zmniejszenie plonu, a nawet zwiększoną podatność na choroby (m.in. na oparzelinę). Podlewanie plantacji powoduje znaczny wzrost masy jagód. Korzystnie również wpływa nasycenie wilgocią powietrza wokół krzewów, co można osiągnąć przez nawadnianie ściółki pod krzewami.

Jagoda kamczacka jest rośliną niewymagającą specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych przez pierwsze lata po posadzeniu. Jest rośliną długowieczną, a okres produkcyjny wynosi 20-30 lat. Poniżej przedstawiono kilka podstawowych zaleceń uprawowych.

• sadzenie
Za najlepsze sadzonki uważa się rośliny o wysokości powyżej 30 cm, z dwoma lub trzema pędami, o grubości szyjki korzeniowej: 0,7–1 cm i długość systemu korzeniowego ok. 20–25 cm. Zwykle oferowane są sadzonki rozmnożone wegetatywnie, sadzone w pojemnikach (najczęściej w doniczkach P9, ale też i w większych). Takie sadzonki można wysadzać do gruntu przez cały okres wegetacyjny, jednak najlepszy czas to jesień (wrzesień i październik). Jagodę kamczacką zaleca się wysadzać na miejscu po ziemniakach, warzywach i innych roślinach okopowych. Przed sadzeniem gleba powinna być odchwaszczona i użyźniona.

Na plantacjach krzewy sadzi się wg schematu:

do zbioru ręcznego – odległość między rzędami powinna wynosić 2,5–3,5 m, w rzędach 1,0–1,5 m (na plantacjach towarowych – 2500 do 4000 szt./ha);
do zbioru mechanicznego – odległość między rzędami 4,0–4,5 m, w rzędach 0,5–0,7 m (na plantacjach towarowych – nawet do 5000 szt./ha).

Dołek powinien mieć wielkość dostosowaną do systemu korzeniowego. Dołki warto zaprawiać kompostem lub innymi dodatkami organicznymi. Roślinę należy posadzić ok. 5 cm niżej niż rosła. Krzewy podlewa się i ściółkuje się glebę wokół roślin. Pozostała pielęgnacja sadzonek sprowadza się do usuwania chwastów, spulchniania okręgów wokół krzewów na głębokość 5–8 cm. Zabieg ten przeprowadza się jesienią, po opadnięciu liści (w pobliżu krzewów kopie się płycej, aby nie uszkodzić korzeni, natomiast w międzyrzędach – głębiej).
Większość odmian jest obcopylna. W celu zapewnienia zapylenia krzyżowego trzeba posadzić 2–3 odmiany kwitnące równocześnie – obowiązuje zasada: im więcej odmian tym lepsze plony! Wzajemnie zapylające się odmiany sadzi się rzędami (lub kilkurzędowymi blokami) obok siebie. Ze względu na organizację zbiorów nie poleca się mieszać odmian w rzędach.

• nawożenie
Przed założeniem niewielkiej plantacji jesienią wprowadza się nawozy organiczne (obornik, kompost, torf): 8–10 kg/m². W przypadku niewystarczającej ilości nawozów organicznych można je wsypać do dołków w czasie sadzenia. Do jednego dołka wsypuje się 10 kg przefermentowanego obornika lub kompostu, po 40–50 g superfosfatu i tyle samo soli potasowej („Сады России”; Nadieżda Wiktorowna Sawinkowa, Andrej Wasiliewicz Gagarkin).
Prawidłowe przygotowanie stanowiska uprawy sprawia, że w ciągu pierwszych trzech lat po posadzeniu dodatkowe nawożenie nie jest konieczne. Dokarmienie młodych roślin przeprowadza się 2–3 razy w okresie wegetacji. Pierwsze (wiosenne) na początku kwietnia: na 1 m² wokół krzewów wysypuje się 20 g mocznika, 30 g azotanu amonu lub 40 g siarczanu amonu. Drugie (letnie) na początku lipca, po zbiorach stosując nawóz mineralny wieloskładnikowy (25–30 g nawozu rozpuszcza się w 10 l wody i dawkuje 5 l na roślinę). Szczególnie skuteczne jest nawożenie roztworem gnojówki (1:4) – 10 litrów na krzew. Do dokarmiania można użyć gotowego kompletnego nawozu, posypowo (60–80 g/m²). Jesienią nawożenie przeprowadza się po raz trzeci. Pod przekopywanie gleby podsypuje się wzbogacony nawóz organiczny (humus, kompost) w ilości 8–10 kg na 1 m² wokół krzewów. Kwaśne gleby, co 3–4 lata powinny być wapnowane (200–300 g wapna lub kredy na 1 m²) przed jesiennymi uprawkami. Starsze rośliny (6–7-letnie) nawozi się dwa razy w ciągu sezonu – wiosną i jesienią, zwiększając dawkę 1,5 raza. („Сады России”; Lidia Vasilievna Yurina).

• przycinanie
W ciągu 5–7 lat po posadzeniu roślin zazwyczaj nie przycina się, ponieważ wraz z wierzchołkami traci się znaczną część plonu. Systematyczne przycinanie rozpoczyna się w 8–10 roku uprawy („Сады России”; Lidia Vasilievna Yurina). Najlepszym okresem jest jesień, po opadnięciu liści (wiosną najpóźniej do końca marca). Cięcie polega na przerzedzeniu korony oraz na skróceniu gałęzi szkieletowych o połowę.
Dla roślin 20-, 25-letnich najkorzystniejsze jest cięcie odmładzające (do wysokości 30–40 cm od poziomu ziemi). W następnym roku pozostawia się wyrosłe pędy. Wiosną trzeciego roku formuje się krzew, pozostawiając na nim, po przerzedzeniu, 10–15 najsilniejszych gałęzi.

Jagoda kamczacka należy do roślin niezwykle rzadko atakowanych przez choroby i szkodniki. Jednakże w okresie niesprzyjającej pogody na niektórych odmianach mogą pojawić się objawy mączniaka czy oparzeliny. Sporadycznie obserwowano występowanie larw motyli wielożernych (np. zwójek), tarczników, mszyc czy przędziorków (po zbiorze owoców, w suche kontynentalne lata).
Należy się jednak spodziewać, że w miarę rozrastania się nasadzeń i plantacji jagody kamczackiej (jak to zwykle bywa przy monokulturach) mogą pojawić się nowe szkodniki i choroby, o których będziemy Państwa informować na bieżąco.

W medycynie ludowej jagody używane są jako środek wzmacniający naczynia włosowate przy chorobach sercowo-naczyniowych, a także chorobach żołądka, wątroby, pęcherzyka żółciowego. Sprzyjają wydalaniu substancji radioaktywnych. Jagody polecane są do jedzenia przy awitaminozie, gdy osłabiony po zimie organizm potrzebuje kwasu askorbinowego. Sok z jagód leczy grzybice i owrzodzenia, a wywar z liści i kwiatów – choroby oczu, gardła i skóry. W recepturach medycyny tybetańskiej wywar z kory jest przepisywany jako środek na bóle głowy, reumatyzm, artretyzm, silne bóle żołądka. Wodny wyciąg z kwiatów, w postaci okładów, stosowany jest w chorobach oczu. Do leczenia ran stosowane są rozdrobnione liście, które mają właściwości antyseptyczne. Z wysuszonych młodych pędów, zebranych w czasie kwitnienia, przygotowuje się wywar używany jako środek moczopędny oraz jako środek przeciwko wypadaniu włosów.
Jagody przeznaczone są do spożywania w stanie świeżym oraz do różnego rodzaju przetwórstwa – do ciast, lodów, jogurtów, kompotów, soków, nalewek i win. Dzięki dużej zawartości pektyn (2%) owoce mają dobrą zdolność żelowania i doskonale nadają się na powidła, dżemy i konfitury. Wiśniowy w kolorze sok jest też dobrym barwnikiem dla innych soków i żywności. Suszone owoce zachowują swoje wszystkie cenne właściwości. Doskonale nadają się również do mrożenia, po rozmrożeniu rozpadają się na gładką masę dając mus znakomicie nadający się do deserów.

• „Сады России”; „Jagoda kamczacka w każdym sadzie” – Lidia Vasilievna Yurina, dr nauk rolniczych, Odincowo, Obwód Moskiewski (nr 1, 2012 r.)
• „Сады России”; „Suchodrzew błękitny na Centralnym Uralu” – Nadieżda Stiepanowna Jewtuszenko, dr nauk rolniczych, adiunkt Swierdłowskiej Hodowlanej Stacji Sadownictwa (nr 6, 2012 r.)
• „Сады России”; „Wiodąca kultura Bakczarskiego” – Nadieżda Wiktorowna Sawinkowa, Starszy pracownik naukowy oraz Andrej Wasiliewicz Gagarkin, Młodszy pracownik naukowy FGUP „Bakczarskoje” Rosselhozakademii, Bakczar, Obwód Tomski (nr 8, 2012 r.)
• „Сады России”; „Suchodrzew błękitny w przydomowym ogródku” – Anatolij Michajłowicz Michiejew, dr nauk rolniczych, Moskwa (nr. 8, 2012 r.)
• „Сады России”; „Pierwsza w sezonie” – Vladimir Sergeevich Ilyin, dr nauk rolniczych, Czelabińsk (nr 8, 2012 r.)
• „Сады России”; „Na obecnym etapie selekcji” – Dmitrij Michajłowicz Bryksin, dr nauk rolniczych, VNIIS im. I.W. Miczurina, Miczurińsk (nr 8, 2012 r.)
• „Сады России”; „Jagoda wiecznej młodości” – Roksana Michajłowna Iwanowa – red. nacz. wyd. „Sady Rosji” (nr. 8, 2012 r.)
• http://www.plnazahrada.cz
• http://haskapberries.com